آناتومی و فیزیولوژی غدد درون ریز

ساختمان غددی موجود در بدن انسان به دو دسته غدد درون ریز و غدد برون ریز تقسیم می شوند.

• غدد درون ریز غددی هستند که ترشحات خود را بنام هورمون در خون رها می سازند . (مانند تیروئید ، هیپوفیز و …)
• غدد برون ریز ترشحات خود را توسط مجاری به خارج از غده می ریزند.(غده عرق ، غده بزاقی و …)

هورمون :

مواد شیمیایی هستند که به مقدار کم توسط غدد درون ریز ترشح میشوند و بوسیله خون در بدن توزیع می گردند .

عمل هورمون ها :

هورمون ها در تمامی موارد تنها روی سلول های هدف خود اثر می گذارند زیرا تنها سلولهای هدف دارای گیرنده هایی برای هر هورمون ویژه هستند.

انواع هورمون ها:

به طور کلی هورمون ها در بدن به دو دسته هورمونهای استروئیدی و غیر استروئیدی تقسیم می شوند .

هورمون های استروئیدی : این هورمون ها غیر محلول در آب هستند آنها در گردش خون حمل شده و به سستی به پروتئین های پلاسما متصل می شوند .همچنین این هورون ها محلول در چربی بوده به همین دلیل به راحتی از غشای سلول عبور می کنند و قسمت عمده ای از غشاهای سلول را تشکیل می دهند .

هورمون های غیر استروئیدی : به دو دسته هورمون های آمینه ای و پپتیدی تقسیم می شوند .این هورمون ها به سادگی از غشای سلول عبور نمی کنند بنابراین با گیرنده ویژه خود در خارج از سلول ترکیب می شوند .

کنترل ترشحات هورمونی :

هورمون ها به طور مداوم در ادرار دفع شده و عمدتاً در کبد توسط آنزیم های گوناگونی تجزیه می شوند .بنابراین افزایش یا کاهش مقادیر هورمون خون مستلزم افزایش یا کاهش ترشح است . ترشح هورمون به طور دقیقی تنظیم شده است .

غده هیپوفیز :

غده هیپوفیز در حدود یک سانتی متر قطر دارد و در قاعده ی مغز واقع شده است .

هیپوفیز توسط ساقه هیپوفیز یا توده قیفی شکل به هیپوتالاموس در عقب تقاطع بینی متصل شده است .

غده هیپوفیز متشکل از 2 بخش مجزا است :

• لوب قدامی (ادنو هیپوفیز )
• لوب خلفی (نورو هیپوفیز)

لوب قدامی :

لوب قدامی غده هیپوفیز در یک کپسول متراکم از بافت همبند کلاژنی جای گرفته است و به میزان زیادی متشکل از بافت اپی تلیال سازماندهی شده در توده های اطراف بسیاری از عروق خونی با دیواره نازک است .

((توضیح ساده تر لوب قدامی غده هیپوفیز: بخش قدامی هیپوفیز از بافت غددی تشکیل شده و قسمت عمده این غده را تشکیل می دهد . این بخش هورمون های مختلفی را ترشح می کند که سبب تنظیم فعالیت سایر غدد مترشحه داخلی و رشد و نمو بدن می شود . اختلال در ترشح هورمون هیپوفیز قدامی به طور کلی باعث عوارضی همچون کوتولگی – غول آسایی و …. می شود .))

هورمون های هیپوفیز قدامی :

• سوماتوتروپین GH: هورمون رشد که سوماتوتروپین نیز نامیده می شود ، پروتئینی است که سلول ها را تحریک می کند تا بزرگ شده و سریع تر تقسیم گردند . این هورمون حرکت اسید های آمینه از میان غشاهای سلول را بالا برده و میزان سنتز پروتئین را افزایش می دهد .
• پرولاکتین PRL : یک پروتئین است که باعث تولید شیر می شود .
• پروتئین در مردان ترشح LH را کاهش می دهد .
• هورمون مهار کننده رهایی پرولاکتین از هیپوتالاموس مانع ترشح پرولاکتین می شود PIH)).
• هورمون محرک تیروئید : TSH ترشح هورمون ها از غده ی تیروئید را کنترل می کند .هیپوتالاموس تا اندازه ای ترشح TSH را با تولید هورمون رها کننده تیروتروپین TRH تنظیم می کند .
• هورمون آدرنوکورتیکوتروپیک (ACTH) : ساخت و ترشح هورمون های معینی از لایه خارجی غده فوق کلیوی را کنترل می کند .هیپوتالاموس با ترشح هورمون رها کننده کورتیکوتروپین ترشح ACTH را تنظیم می کند.
• هورمون گونادوتروپین : هورمون محرک فولیکول و هورمون جسم زرد هر دو گونادوتروپین هایی هستند که اندام های تولید مثل را تحت تاثیر قرار می دهند.

هیپوفیز خلفی یا لوب خلفی :

برخلاف لوب قدامی غده ی هیپوفیز که عمدتاً متشکل از سلول های اپی تلیال غده ای است ، لوب خلفی به میزان زیادی متشکل از تارهای عصبی و سلول های نوروگلی (سلول های دوکی شکل هیپوفیز ) است .سلول های نوروگلی از تارهای عصبی به وجود آمده در هیپوتالاموس محافظت می کنند .

هورمون های هیپوفیز خلفی :

• هورمون ضد ادراری (ADH) :
• ADH کلیه ها را ملزم به دفع آب کمتری می کند .
• در غلظت بالا ، ADH دیواره های رگ خونی را منقبض نموده و فشار خون را بالا می برد.
• اکسی توسین (OT) : اکسی توسین نیز دارای عمل ضد ادراری است اما اثر آن کمتر از ADH می باشد و می تواند عضلات صاف دیواره رحم را منقبض کند .

غده تیروئید :

این غده در گردن واقع شده است و دارای ساختاری پر عروق بوده که متشکل از دو لوب جانبی بزرگ است که توسط یه مجرای عریض به هم مرتبط هستند .

ساختار غده تیروئید :

• غده تیروئید متشکل از بخش های مترشحه توخالی بسیاری است که فولیکول نام دارد .
• فولیکول ها پر از مایع بوده و هورمون های مترشحه را توسط سلول های فولیکول ذخیره می کنند .
• سلول های برون فولیکولی کلسی تونین ترشح می کنند . (کلسی تونین در نگهداری غلظت در خون و کاهش جذب کلسیم از استخوان ها کمک می کند .)

هورمون های تیروئید :

• تیروکسین و تری یدوتیرونین

الف ) این هورمون ها میزان متابولیسم را افزایش می دهند ، سنتز پروتئین را بالا برده و تجزیه لیپید را تحریک می کنند .

ب ) این هورمون ها برای رشد و تکامل طبیعی و برای بلوغ دستگاه عصبی مورد نیاز است .

• کلسی تونین

الف ) کلسی تونین غلظت یون کلسیم و فسفات خون را پایین می آورند .

ب ) این هورمون ها از بالا رفتن طولانی کلسیم پس از صرف غذا جلوگیری می کند.

غدد پاراتیروئید :

غدد پاراتیروئید بر روی سطح خلفی غده تیروئید واقع شده اند . معمولاً چهار غده پاراتیروئید وجود دارد .

یک غده فوقانی و یک غده تحتانی با هر یک از لوب های جانبی تیروئید مرتبط هستند .

غدد پاراتیروئید هورمونی را ترشح می کنند که غلظت یون های کلسیم و فسفات خون را تنظیم می کند .

ساختار غدد :

• هر غده به رنگ زرد مایل به قهوه ای بوده و درون کپسولی از بافت همبند نازک قرار دارد .
• هر غده متشکل از سلول های مترشحه است که کاملاً با مویرگ ها حمایت می شوند .

هورمون پاراتیروئید :

غدد پاراتیروئید پروتئینی به نام هورمون پاراتیروئید را ترشح می کنند .

• این هورمون غلظت یون کلسیم خون را افزایش داده و غلظت یون فسفات خون را کاهش می دهد .
• PTH باز جذب بافت استخوان را تحریک نموده و کلیه ها را ملزم به ذخیره ی یون های کلسیم و دفع یون های فسفات می کند و به طور غیر مستقیم جذب یون های کلسیم از روده را تحریک می کند .
• مکانیسم بازخورد منفی بین غدد پاراتیروئید عمل کرده و این غدد را تنظیم می کند .

غدد فوق کلیوی  :

کاملا ً با کلیه ها مرتبط هستند و بر روی کلیه ها واقع شده اند .

ساختار غدد : غدد فوق کلیوی شبیه هرم هستند .هر غده فوق کلیوی بسیار پر عروق است و متشکل از دو بخش است که هر کدام هورمون های متفاوتی را ترشح می کنند.

بخش مرکزی                   مرکز غده فوق کلیوی است .

بخش خارجی                  قشر غده فوق کلیوی است .

هورمون های بخش مرکزی غده فوق کلیوی :

• سلول های بخش مرکزی غدد فوق کلیوی دو هورمون کاملاً مرتبط را تولید ، ذخیره و ترشح می کنند .

اپی نفرین که آدرنالین نامیده میشود .

نورا اپی نفرین که نورآدرنالین نیز نامیده میشود.

هر دو دارای ساختارهای مولکولی و عملکرد های فیزیولوژیکی مشابهی هستند و در واقع اپی نفرین از نورا اپی نفرین سنتز می شود .

• بیشتر این هورمون ها از تیروزین منتشر شده و از نظر شیمیایی شبیه به هم هستند .
• این هورمون ها اثراتی را مشابه با اثرات دستگاه عصبی سمپاتیک تولید می کنند .
• تکانه های رسیده بر روی تارهای عصبی سمپاتیک ، بخش مرکزی غده فوق کلیوی را برای رها سازی هورمون خود تحریک می کنند .

هورمون های قشر فوق کلیوی :

سلول های قشر فوق کلیوی بیش از سی  نوع استروئید مختلف شامل هورمون های گوناگون تولید می کنند .نکته :: برخلاف هورمون های بخش مرکزی فوق کلیوی که بدون آنها انسان زنده می ماند بعضی از هورمون های رها شده از قشر فوق کلیوی حیاتی می باشند و بدون ترشحات آنها شخص در طی یک هفته جان خود را ازدست می دهد .

مهم ترین هورمون های قشر فوق کلیوی عبارتند از : آلدسترون ، کورتیزول و هورمون جنسی معین

• آلدسترون :

الف ) کلیه را ملزم به ذخیره ی یون های سدیم و دفع یون های پتاسیم می کند .

ب ) آلدسترون در واکنش به افزایش غلظت یون پتاسیم با وجود آنژیوتنسین ترشح می شود .

ج ) آلدسترون با ذخیره ی یون های سدیم به حفظ حجم و فشار خون کمک می کند .

• کورتیزول :

الف ) کورتیزول سنتز پروتئین را مهار می کند ، اسید های چرب را آزاد می کند و سلول های کبد برای سنتز گلوکز از غیر کربو هیدرات ها را تحریک می کند .

ب) مکانیسم بازخورد منفی درگیر در ترشح CRH از هیپوتالاموس و ACTH از غده هیپوفیز قدامی مقدار کورتیزول را کنترل می کند.

• هورمون جنسی غده فوق کلیوی :

الف ) این هورمون ها از نوع مردانه هستند اگرچه بعضی از آنها می توانند به هورمون زنانه تبدیل شوند .

ب ) آنها هورمون های جنسی تولید شده به وسیله غدد جنسی را تکمیل می کنند .

لوزالمعده :

به عنوان یک غده برون ریز ترشح کننده ی شیره گوارشی از طریق یک مجرا عمل می کند .

ساختار غده :

• در بخش خلفی غده قرار داشته و به روده کوچک متصل شده است .
• بخش درون ریز که جزایر لوزالمعدی (جزایر لانگراهانس ) نامیده می شود ، گلوکاگون ، انسولین و سوماتروپین ترشح می کند .

گلوکاگون : کبد را برای گلوکز تحریک نموده و غلظت گلوکز خون را افزایش می دهد .

انسولین :

الف –گلوکز را از میان غشاهای سلول حرکت می دهد و ذخیره ی آن را تحریک می کند .

ب – سنتز پروتئین را گسترش می دهد و ذخیره چربی را تحریک می کند .

ج –  سلول های عصبی فاقد گیرنده های انسولین بوده و برای بدست آوردن گلوکز به انتشار وابسته هستند.

سوماتو استاتین : رهایی انسولین و گلوکان را مهار می کنند.